Пётра Мурзёнак:  “Вяртаючыся да Чарнобыля”

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 5-10, www.sakavik.net )

Пачаў пісаць прадмому да амаль гатовага 31-га нумара часопіса “Культура. Нацыя” менавіта 26 красавіка, у дзень калі ў 1986 годзе адбылася вялікая экалагічная катастрофа, якая стала яшчэ адным месіджам для чалавецтва пра наступныя “фукусімы” і холад пасляядзернай вайны.  Сапраўды, прайшло 37 год з дня катастрофы, якая здарылася ў суботу. А ўжо на другі дзень пасля яе, калі многія супрацоўнікі Акадэміі навук Беларусі (але яшчэ не ўсё насельніцтва) ведалі пра яе, я па выхадзе з працы ў Інстытуце фізіялогіі НАН Беларусі, адчуў на сваёй скуры ліпкія кроплі атрутнага радыяцыйнага дажджу і дзяржаўнага злачыннага маўчання пра аварыю. Далей былі візіты ў Чарнобыль і даследаванні эфектаў малых доз радыяцыі на жывыя арганізмы, якія праводзіліся і ў маім аддзеле прыкладной фізіялогіі.

Аднак, сёння расце ўжо другое пакаленне беларусаў і украінцаў – нацыі, якія найбольш пацярпелі ад яе наступстваў, і чым далей, тым болей гэта праблема адыходзіць на задні план.  Шмат чаго змянілася вакол Беларусі і далей у свеце, аднак, незаўважна значных істотных змен у самой краіне, дзе ўжо 29-ты год правіць дракон – у выглядзе “суседскага парсючка”, які выпадкова забег у наш агародчык і псуе, і топча там усё жывое – пасаджанае і нажытае беларускае.

Рэгулярнымі хвалямі каціліся адны за аднымі выбары ў прэзідэнты Беларусі за гэтыя гады – безнадзейныя – ды ўсё ж кожны раз з надзеяй. А раптам!?! Ды дракон усё больш упіваўся ў сваю ахвяру – у беларускі народ, які да гэтага часу ідзе з саўковай вяроўкай на шыі, накінутай Лукашэнкам – сатрапам каланіяльнай Расіі, у беларускі народ, які да гэтага часу ў значнай большасці не можа ўявіць сваё існаванне без “братэрскай імперскай Расіі”.

Аднак, гэта ж не адзіная прычына нашых няшчасцяў. Нерашучасць “памяркоўнага народа” можа працягвацца яшчэ доўга, хаця – вось жа украінцы – цярпелі-цярпелі, аднак, рашыліся.  Чаму так магло здарыцца ва Украіне, а не ў Беларусі? Таму, што ва Украіне ў апошнія дзесяцігоддзі ўсталёўваліся свабода думкі (1), дэмакратыя (2), і разумная ўрэшце эліта (3). У Беларусі ж, дзякуючы дракону, няма ні першага, ні другога. Што тычыцца нацыянальнай эліты (3), то яна ніяк не прыме да розуму, што трэба яднацца і працаваць разам. Да безумоўнага, на мой погляд, Нацыянальнага лідэра, Святланы Ціханоўскай, не хочуць далучацца былыя лідэры, якія знаходзяцца сёння на волі, але прайграўшыя па розных прычынах раней. Нават маючы заслужаны аўтарытэт з мінулага, яны не здольныя зрабіць такі крок з-за палітычнай блізарукасці, амбіцый, ці зайздрасці. Таму, ня маючы цэльную эліту, перамогі нам трэба яшчэ чакаць і чакаць. І толькі святло, якое ідзе з поўдня, з Украіны, дае надзею, што ў Беларусь могуць прыйсці змены – як і раней – пад уплывам знешніх сіл і абставін.

Пацверджаннем таму ёсць падзеі 1918 года, калі была абвешчана незалежнасць Беларускай народнай рэспублікі (БНР). БНР праіснавала толькі адзін год і былі не толькі аб’ектыўныя для таго прычыны, але і суб’ектыўныя, якія вынікалі з розных падыходаў і ідэй нацыянальнага будаўніцтва, а не з адзінай нацыянальнай ідэі, якую магчыма можна было б рэалізаваць нават у тых складаных умовах. Урокі тыя не былі вывучаны ні ў 2006, ні ў 2010, ні ў 2020 гадах. На жаль!

Тым не менш факел, запалены ў 1918 годзе гарыць, і пад ім мы адзначаем ужо 105-я ўгодкі ўтварэння БНР, і не пакідаем надзеі, што ідэалы БНР калі-небудзь рэалізуюцца. Таму і святкуем! У гэтым нумары, паважаныя чытачы, вы таксама знойдзеце матэрыялы, прысвечаныя 25-му сакавіка 1918 года (П.Мурзёнак, А. Логвінa).

Як і раней, часопіс публікуе матэрыялы непасрэдна звязаныя з культурай і традыцыямі беларускай нацыі. М. Кенька прысвяціў артыкул беларускаму паэту У.Дубоўку – як перакладчыку, і даслаў таксама свае пераклады расказаў К.Чапэка. Т. Кенько даслала багаты матэрыял, прысвечаны Нацыянальнаму мастацкаму музею Беларусі, як яго калекцыям, сармацкаму жывапісу, так і творчасці асобных мастакоў (Брюллов, Куинджи, Пукирев). Серыя артыкулаў, прысвечаных музею, пададзена ў арыгінальным фармаце – у выглядзе падарожжа па залах. Таксама серыю артыкулаў нам даслаў А. Сімакоў, даследчык беларуска-індзейскіх сувязяў (у Канадзе пад тэрмінам “індзейцы” маюцца на ўвазе прадстаўнікі “першых нацый\First Nations”, рэд.). На гэты раз яго артыкулы прысвечаны дзейнасці протаіерэя М. Грынкевіча і беларуска-індзейскай кампаратывістыцы.

У гэтым нумары часопіса мы працягваем тэму Першай сусьветнай вайны – на гэты раз артыкулам Т. Кенько, у якім даецца пералік многіх кніг сусьветнай літаратуры пра вайну стогадовай даўнасці. Часткова, гэта зроблена для таго, каб пазнаёміць беларускага чытача з літаратурай (прозай, вершамі), прысвечанай малавядомай і далёкай вайне, а па другое, правесці аналогію з вайной сучаснай, якая адбываецца на нашых вачах. Гэтай жа тэме прысвечаны і другі артыкул Т. Кенько пра ваенныя вершы, якія пісаліся рускімі і беларускімі паэтамі (З.Бядуля, А.Куляшоў), непасрэднымі ўдзельнікамі Першай сусьветнай вайны.

Рэдакцыя змясціла ў нумары невялікі, але шчыры верш Л.Карповіча, філатэліста і беларускага патрыёта, напісаны ім непасрэдна па сканчэнні міжнароднай канферэнцыі “Беларуская нацыя вачыма дыяспары і суайчыннікаў” (Атава, 12.11.2022).

І як заўсёды мы маем багата матэрыялаў ад нашага вельмі актыўнага і паважанага аўтара, паэта і грамадскага дзеяча – С. Панізьніка. Яго матэрыялы размешчаны ў розных рубрыках часопіса, што толькі падкрэслівае шырокі кругагляд і інтарэс аўтара да беларускіх традыцый, фальклору, яго цёплую і шчырую павагу да людзей, з кім б ён не сустракаўся. Тут, яго ўспаміны пра хроснага бацьку, Л.І.Кураша, шчырыя вясеннія віншаванні з хрысьціянскімі сьвятамі,  Вербніцай і Вялікаднем, з адпаведнымі гэтым святам вершаванымі народнымі мудрасцямі (“У бяседзе – суседзі”), запісы пра духоўную веліч землякоў і скарбы маўлення на міёрска-дзісненскім мацерыку (“Згукі роднага Прыдзвіння”). Узгадваючы магілёўскі перыяд свайго жыцця, калі сп.Панізьнік вучыўся на фельчара, ён падае не толькі свае “студэнцкія” вершы, але і некалькі сваіх малюнкаў!!! І нарэшце, С.Панізьнік дапоўніў у гэтым нумары распачатую ім раней рубрыку “Каляндар памятных дат”, дзе ён у вершах ці ў прозе адзначае ў сваім календары творцаў, якія маюць у гэтым 2023 годзе важныя даты.

Рэдакцыя вельмі ўдзячна ўсім аўтарам артыкулаў, а таксама сп.Вользе Ермалаевай-Франко, мастачцы і грамадскаму дзеячу, якая даслала сваю гравюру “Гуканне вясны”, змешчаную на першай старонцы часопіса. 

Рэдакцыя спадзяецца, што чытачам спадабаюцца матэрыялы 31-га нумара, як і папярэдніх ТРЫЦЦАЦІ нумароў часопіса “Культура. Нацыя”, выйшаўшых за 10 год яго дзейнасці (2013-2022). Будаўніцтва нацыі пачынаецца з сябе, з маленькіх кропелек і цаглінак, якія ўтвараюць ручайкі і рэкі, падмуркі і будынкі.

………………………………………………………………………………………………………..

Пётра Мурзёнак “Историческая роль БНР и важные факты из ее жизни”   

К 105-летию Беларусской Народной Республики

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 11-20, www.sakavik.net )

Аннотация. По результатам работы I-го Всебелорусского съезда (5-17 декабря 1918 года) были утверждены три исторических документа, именуемые Конституционными (Уставными) Грамотами, в которых Исполнительный комитет съезда: объявил себя временным руководящим органом в Беларуси  (I), объявил Беларусь Народной Республикой, БНР (II), и объявил БНР независимым и свободным государством. Историческая роль провозглашения независимости БНР заключается в том, что оно впервые открыло окно для беларусской государственности в современный период. Анализируются некоторые уроки деятельности БНР. Были высказаны пожелания победы народу Украины в войне с агрессивной Россией и надежда на то, что беларусский народ добьется перемен для лучшей жизни в Беларуси –  установления демократии в стране, соблюдения прав человека, создание настоящего национального государства.

Доклад сделан на празднике «День Воли-2023» в Оттаве, 19 марта 2023 года.

………………………………………………………………………………………….

Михась Кенька: Дубовка – переводчик (по материалам архива)

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 21-25, www.sakavik.net )

Резюме. Беларусский поэт, прозаик и критик Владимир Николаевич Дубовка (1901 – 1976) также плодотворно занимался художественным переводом. Знал английский, польский, украинский и русский языки, переводил в основном с оригиналов. Автор статьи ознакомился с рукописями его переводов в архиве В.Н. Дубовки, который хранится в отделе редких книг и рукописей Центральной научной библиотеки Академии наук Республики Беларусь. Эти наблюдения легли в основу статьи.

………………………………………………………………………….

Таццяна Кенько: Падарожжа ў Нацыянальны мастацкі музей Беларусі            

(вэб-часопіс “Культура. Нацыя”, вып. 31, красавік 2023, 26-117, http://www.sakavik.net )

Анатацыя. У серыі артыкулаў асвятляецца гісторыя нацыянальнага мастацкага музея ў Мінску, роля Е.В.Аладавай у яго стварэнні, а таксама вы станеце ўдзельнікам падарожжа па залах музея, уключаючы першую і другую калекцыю карцін, партрэты з Гродна і Нясвіжа (сармацкі жывапіс), і пазнаёміцеся з вядомымі палотнамі такіх мастакоў як К.Брулоў, У.Пукіраў, А. Куінджы.

……………………………………………………………………………………….

Татьяна Кенько: Аннотация к серии статей, посвящённых Национальному художественному музею Беларуси

Аннотация. В серии статей освещается история национального художественного музея в Минске, роль Е.В.Аладовой в его создании, а также вы станете участником путешествия по залам музея, включая первую и вторую коллекцию картин, портреты из Гродно и Несвижа (сарматская живопись), и плзнакомитесь с известнейшими полотнами таких художников как К.Брюллов, В.Пукирев, А. Куинджи.

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 26-117, www.sakavik.net)

– Путешествие в Национальный художественный музей Беларуси.  Первая коллекция

– Путешествие в Национальный художественный музей Беларуси.  Вторая коллекция

– О чём может рассказать портрет Великого Карла

– Второе рождение портретов из Несвижа и Гродно, или сарматская живопись в Национальном художественном музее Беларуси

– Там пышная свадьба была.                                                                                    – “Берёзовая роща” и “Ночь над Днепром” Архипа Ивановича Куинджи

……………………………………………………………………………………………………..

Сергей Панизник: Советы-наставления (заметки о крестном отце)                            

(веб-журнал «Культура.Нация», вып. 31, апрель 2023, 118-119, http://www.sakavik.net)

Резюме. С. Панизник вспоминает своего крёстного отца Л. И. Кураша, врача Лявонпальской районной больницы, который впоследствии вдохновил его учиться на фельдшера в Могилевском медицинском училище.

………………………………………………………..

Сергей Панизник: И город вырос, как из земли, который Могилёвом назвали…

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 120-134, www.sakavik.net )

Резюме. С. Панизник – известный белорусский поэт и общественный деятель делится своими стихами и своими рисунками, созданными во время учебы (26.IX.1959 – 19.1962) на фельдшерском отделении старейшего медицинского в Беларуси Могилевского медицинского училища.

……………………………………………………………………….

Александр Симаков: Протоиерей Николай Гринкевич: «землячья» среда в Сан-Франциско, неопубликованные документы, новые сведения о позднем периоде жизни

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 135–150, www.sakavik.net )

Аннотация: Уроженец Гомельской области Николай Гринкевич, священник с нераскрытой тайной конца жизни, рассматривается здесь в аспектах его земляческих связей (лиц, связанных с Могилевской и соседними губерниями), проблем антропонимики, уточнения событий последнего года в Сан-Франциско и последних его лет, самые свежие сведения о которых получены в 2021 г. Формулярный список 1907 г. и меморандум списков учеников и учителей к началу занятий в церковной школе в 1888 г. публикуются впервые полностью. Акцент делается на нерешенных моментах и ​​новых тематических связях.

………………………………………………………………………………

Александр Симаков: Заметка «О школе» Николая Гринкевича и дополняющие ее тексты

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 151-169, www.sakavik.net )

Аннотация. Научно-переводческий проект Гринкевича «О школе» (активная фаза с 2014 по 2019 год) впервые представляет свою текстовую часть. Выявлена ​​неоднозначная роль сявщенника Николая Гринкевича. Очевидной причиной «изменения общественной позиции» этого псаломщика, впоследствии члена Духовной консистории Аляски, по отношению к проблемам церковной школы было инерционное следование рутинным правилам и процедурам, служебная субординация и стремление сохранить положение, но именно обнародование его критической записки революционерами, вероятно, привело к увольнению протоиерея из Алеутско-Аляскской епархии.

……………………………………………………………………….

Алесь Симаков (Гомель, Беларусь): “Белорусско-индейская компаративистика: основные категории этнокультурной “архаики”   

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 170-190, www.sakavik.net )

Резюме. Настоящий материал продолжает новым набором сведений серию, начатую текстом “Белорусско-индейская компаративистика: важнейшие неэтнографические рубрики” в № 30 журнала “Культура. Нацыя” (2022). Данное сообщение представляет собой комментированное собрание цитат основных групп сравнения реалий Беларуси и Индейской Америке в диапазоне духовной и в небольшой степени материальной культуры. Группы размещены в алфавитном порядке. Несомненное первенство по количеству и объему сравнений принадлежит темам язычества и христианизации, свадебных обрядов, брака. Также популярными темами являются отношение к смерти, коллективизм, миролюбие, честность, низкая склонность крестьян к совершению преступлений и другое по этнопсихологии.

Содержание: общее (историография); знания о мире; свадьба; колонизация Беларуси (судьбы империй); материальная культура (луки, изделия из меди, труба, томагавк); язычество; племена; расы и название Беларусь (ассимиляция, этногенез); смерть и погребение, а также здоровье и гигиена; танец и обряды с его элементами; христианизация; экономика (коллективный труд, собирательство); экспансионизм и конкиста (завоевание); этнозоология и этноботаника; этнопсихология; этноэкология.

………………………………………………………………………………………………………….

Татьяна Кенько: ВЕЛИКАЯ ЗАБЫТАЯ ВОЙНА, ЧТОБ УЗНАЛИ И ПОМНИЛИ. МИРОВАЯ ЛИТЕРАТУРА О ПЕРВОЙ МИРОВОЙ – У НАС ПОЧТИ      НЕИЗВЕСТНОЙ   (продолжение темы, начало в “КН”, №30)              

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 191-221, www.sakavik.net )

Аннотация. Вторая Отечественная война… Именно так в 1914 году назвали начавшуюся войну. Существовало и другое название – Великая Европейская война. Потом, в 1918 году ее станут называть мировой войной, а уже после 1941 года – Первой мировой войной.  Первая мировая война продолжалась 1 568 дней и ночей, охватив  3 континента. В ней (в той или иной мере) приняло участие 38 государств с общим населением 1,5 миллиарда человек. Потери были огромные –  10 миллионов убитых и умерших от ран, 20 миллионов раненых. До  сих пор в лесах нашей страны видны следы сплошной 400-километровой линии фронта, разрезавшей по живому Беларусь в 1915–1917 годах. Однако, события этих дней для нас были почти неизвестны. О них лишь кратко упоминалось в учебниках истории, о них не писалось в художественной литературе. Нет! Не совсем так. Рассказы, стихи, повести писались, но практически не публиковались. Правда, кое о чем можно было фрагментарно узнать из романов, посвященных гражданской войне. Так, что ничего интересного вообще не писали? Наоборот, в мировой литературе отношение к этому периоду было другое. Но часто такие произведения не доходили до жителей СССР. Мы попытаемся восстановить этот пробел для наших читателей воспользововшись данными Интернета и каталога ЦГДБ г. Минска. Рекомендуем  особое внимание обратить на подборку материалов «Писатели-фронтовики» http://borlib.by/1-mir-voyna/pisateli-frontoviki

…………………………………………………………………………………….

Сяргей Панізьнік:  “У бяседзе – суседзі”                                                

(вэб-часопіс “Kультура. Нацыя”, № 31, красавік 2023, 222-233, www.sakavik.net )

«Хрыстос уваскрос, сын Божы!» Паэт дасылае свае шчырыя вясеннія віншаванні  з хрысьціянскімі сьвятамі,  Вербніцай і Вялікаднем!  І прыкладае адпаведныя гэтым святам вершаваныя народныя мудрасці. 

……………………………………………………………………………………………………………………

Сергей Панизьник: «Соседи разговаривают»                                   

(веб-журнал «Культура. Нация», № 31, апрель 2023, 222-233, http://www.sakavik.net)

Резюме. «Христос воскрес, сын Божий!» Поэт шлет искренние весенние поздравления с христианскими праздниками, Вербницей и Пасхой! И сопровождает их стихами, отражающими народные мудрости, соответствующие этим праздникам.

……………………………………………………………………………………………………………..

Лявон Карпович: Стихотворение-пожелание                                                

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 234, www.sakavik.net)

Резюме. Предновогоднее стихотворение-пожелание Лявона Карповича, беларусского филателиста, активного участника недавно прошедшей международной конференции «Беларусская нация глазами диаспоры и соотечественников» (12 ноября 2022 года).

……………………………………………………………………………………….

Стихи о Первой мировой войне – подборка Татьяны Кенько              

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 235-332, www.sakavik.net )

Резюме. Представлена подборка стихов известных как русских, так и беларусских (З.Бядуля, А. Кулешов) поэтов о первой мировой войне.

………………………………………………………………….

Михась Кенька: Перевод трех рассказов Карела Чапека

(веб-журнал “Культура. Нация”, вып. 31, апрель 2023, 333-349, www.sakavik.net)

Резюме. Предлагаю читателям три рассказа Карела Чапека (1890-1938), одного из самых известных чешских писателей. Творчество Карела Чапека охватывает почти все литературные жанры. Он писал фельетоны и очерки, рассказы и сказки, романы, переводил на чешский язык стихи европейских авторов. Но больше всего он известен как сатирик, драматург и автор социальной фантастики. Он создал уникальный жанр микродетектива, в котором органично переплелась сатира на различные явления действительности.

……………………………………………………………………………………………………………

Сяргей Панізьнік:  ЗГУКІ  РОДНАГА  ПРЫДЗЬВІННЯ                            

(вэб-часопіс “Kультура. Нацыя”, № 31, красавік 2023, 350-356, www.sakavik.net )

Анатацыя. Пра духоўную веліч землякоў, скарбы  маўлення  на міёрска-дзісненскім мацерыку, запісаныя ад насельнікаў Лявонпальскага сельсавета, Беларусь …

……………………………………………………………………………………………………………….

Сергей Панизьник: Звуки родного Придвинья

(вэб-журнал «Культура. Нация», № 31, апрель 2023, 350-356, http://www.sakavik.net)

Резюме. О духовном величии земляков, сокровищах речи на Миорско-Дысненском материке, записанной среди жителей Лявонпольского сельсовета, Беларуси.

…………………………………………………………………………..

Аляксандра Логвін: Святкаванне 105-угодкаў БНР у Атаве

(вэб-часопіс “Kультура. Нацыя”, № 31, красавік 2023, 357-367, www.sakavik.net)

Анатацыя. Падаецца інфармацыя аб святкаванні 105-й гадавінай абвяшчэння незалежнай Беларусі, якое адбылося ў Атаве 12 сакавіка 2023 года. Прыкладаюцца здымкі Аляксандра Каралькевіча і праграма свята.

………………………………………………………………………………………………………………………..

Александра Логвин: Празднование 105-летия БНР в Оттаве

(вэб-журнал «Культура. Нация», № 31, апрель 2023, 357-367, http://www.sakavik.net)

Резюме. Приведена информация о праздновании 105-летия провозглашения независимости Беларуской Народной Республики, которое состоялось в Оттаве 12 марта 2023 года. Фотографии Александра Каралькевича и программа праздника прилагаются.

……………………………………………………………………………………………………………….

Сергей Панизьник: МЫ БУДЕМ ПОМНИТЬ – НЕ ЗАБУДУТ И ПРО НАС

(вэб-журнал «Культура. Нация», № 31, апрель 2023, 368-377, http://www.sakavik.net)

Резюме. Известный беларусский поэт и активный автор журнала «Культура. Нация” Сергей Панизник по традиции представляет в журнал календарь памятных дат, как напоминание о юбилеях и датах Памяти Творцов. В Календарь включены даты о творческих людях на 2023 год, которые заканчиваются цифрами 3 и 8.

Следующий, 32-й номер журнала “Культура. Нация” выйдет в ноябре 2023 года