Пра гэта charter97.org распавёў дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі XII склікання, доктар гістарычных навук, вядучы навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі Акадэміі навук БеларусіВалянцін Голубеў.

— 25 жніўня 1991 года Вярхоўны Савет XII склікання надаўДэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Беларусі статус канстытуцыйнага закона. Вы на той момант былі дэпутатам парламента. Раскажыце, якія падзеі вам запомніліся больш за ўсё?

— Тады былі падзеі, аб якіх цяпер можна толькі марыць. Шмат чаго адбывалася ў той час. Самае галоўнае, што запомнілася — гэта здабыццё краінай незалежнасці, дзяржаўнага суверэнітэту. Прыемна, што я меў дачыненне да тых падзей. Я, напрыклад, сам пісаў першы варыянт Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце. Апазіцыя Беларускага Народнага Фронту прымала яе і адпраўляла на абмеркаванне ў Вярхоўны Савет.

І калі быў жнівеньскі путч у 1991 годзе, гэта мы намагалі на тым, каб Дэкларацыі аб прызнанні суверэнітэту надалі статус канстытуцыйнага закона. Гэта рабілася для таго, каб наша заканадаўства атрымала верх над саюзным. Таму што ў Канстытуцыі, якая тады дзейнічала, было напісана, што ёсць агульнасаюзная ўласнасць, рэспубліканская і мясцовая. Адпаведна Масква прэтэндавала на нашы прадпрыемствы, тэрыторыі, чыгунку, найважнейшыя шашэйныя дарогі і многае іншае.

У Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце гаварылася пра тое, што ўсё, што знаходзіцца на тэрыторыі Беларусі, з’яўляецца ўласнасцю беларускага народа. І калі мы надалі ёй статус канстытуцыйнага закона, Дэкларацыя стала нароўні з Канстытуцыяй (таму што яна была прынятая пазней) і нават яшчэ вышэй.

Сама па сабе Дэкларацыя была толькі заявай, а вось ужо з 25 жніўня 1991 года, пасля надання ёй статусу канстытуцыйнага закона, пачалася рэальная рэалізацыя незалежнасці Беларусі.

— Якая атмасфера панавала ў тыя дні? Якім бачылася будучыню Беларусі пасля атрымання незалежнасці?

— Атмасфера была такой, якой мы сёння і ўявіць не можам. Тады сесія Вярхоўнага Савета працавала ў стане ўсенароднай падтрымкі. У Менску на Плошчы Незалежнасці дзесяткі тысяч людзей стаялі не толькі днём, але і ўначы. Людзі заставаліся начаваць прама на Плошчы.

У той час яшчэ бел-чырвона белы сцяг не быў дзяржаўным. Людзі сплялі са стужачак вялізны бел-чырвона-белы сцяг, які цягнуўся ад будынка метрапалітэна да слупа каля Чырвонага касцёла. Людзі стаялі, падтрымлівалі дэпутатаў апазіцыі, прыносілі печыва, гарбату, каву.

Мне гэта памятаецца як стан усенароднай эйфарыі. Стан, калі людзі вельмі хацелі дэмакратыі і падтрымлівалі тых дэпутатаў, якія змагаліся за незалежнасць.

Сітуацыя была добрая яшчэ тым, што міліцыя тады ставілася да людзей, што знаходзіліся на Плошчы з павагай. Міліцыянты не саромеліся выказваць сваё меркаванне. Дай Бог, каб яшчэ прыйшлі тыя часы, калі будзе роўнасць, свабода і павага адзін да аднаго.

 

Фота: vytoki.net

— Як вы думаеце, якая з дат больш важная для незалежнай Беларусі — 25 сакавіка або 25 жніўня?

— Ведаеце, я б усе гэтыя даты адзначаў. Так, як гэта робяць у Польшчы, Літве. Усе этапы незалежнасці можна адзначаць як святы. Я б не забываў нават аб стварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Можа, не на тым узроўні, на якім варта адзначаць 25 сакавіка ці 25 жніўня, але гэта ўсё ж таксама спроба зрабіць Беларусь самастойнай дзяржавай.

Чыста практычна ў сакавіку лепш адзначаць, таму што людзі ўсё на месцы. Улетку такія святы вельмі цяжка і праблематычна адзначаць. Жнівень — пусты месяц. Памятаю, калі быў путч, мы сесію з цяжкасцю сабралі, таму што хто ў вёсцы быў, хто замежжам, хто ў адпачынку і гэтак далей.

— Сёння Дзень незалежнасці Беларусі адзначаецца 3 ліпеня. Як вы ўспрынялі перанос свята на гэты дзень?

— 3 ліпеня — гэта надуманы дзень. Ён як быў днём вызваленне Менска ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, такім і застаецца. Некаторыя яшчэ кажуць, што гэта дзень вызвалення Беларусі… Які ж гэта дзень вызвалення Беларусі, калі Берасце і Горадня яшчэ былі пад немцамі ў гэты час?

Асабіста мне па душы, калі глядзець на храналогію беларускай гісторыі, 25 сакавіка 1918 года, калі было абвешчана стварэнне Беларускай Народнай Рэспублікі.

— Як захаваць у свядомасці беларусаў пытанне актуальнасці галоўных дат незалежнасці краіны? Каб людзі не забыліся тыя знакавыя для беларускай гісторыі падзеі.
— Разумееце, гэта звязана з тым, што ў Расеі здарылася, фактычна, рэстаўрацыя сітуацыі, якая была да пачатку дэмакратычных зменаў пад кіраўніцтвам Барыса Ельцына. Можна сказаць, у Расеі да ўлады прыйшлі пракамуністычныя сілы, можа, не пракамуністычныя, але той жа сістэмы, якая была тады.

Путч прайшоў не ў Беларусі, ён здарыўся ў Маскве, таму нашы ўлады і грамадства глядзяць на яго праз расейскую прызму. Рэжым Уладзіміра Пуціна хоча забыцца на тыя падзеі. Мне здаецца, што калі б Пуціну давялося выбіраць, каго падтрымаць: Ельцына або ДКНС, то ён абраў бы другое. Мяркуючы па тым, што адбываецца цяпер, ён, у маім разуменні, ДКНСіст. У Расеі адбываецца значны адкат ад таго, што было.

Разумееце, нашы людзі пра палітыку не хочуць думаць, калі ім трэба шукаць грошы. Цяпер цяжкая сітуацыя ў краіне і народ не задумваецца пра тое, што было і што будзе. Цяперашняя сітуацыя мне нагадвае канец 80-х. Людзі незадаволеныя, проста імкнуцца выкруціцца. Звычайна такія сітуацыі прыводзяць да нечаканага выбуху, таму можна чакаць якіх-небудзь палітычных змен у перспектыве.