У кастрычніку-лістападзе 2017 года мне выпала прадстаўляць БІНІМ на трох падзеях, арганізаваных кафедрай украінскіх даследваньняў Аттаўскага універсітэта і Інстытутам Оскара Халецкага (Oskar Halecki Institute). Ніжэй падаю кароткі зьмест з гэтых падзей.

І.

11 кастрычніка 2017 года ў Аттаўскім універсітэце прайшла лекцыя Міколы Рабчука, вядомага украінскага інтэлектуала і публіцыста. Мікола Рабчук, прэзідэнт Украінскага ПЭН-цэнтра, вядучы навуковы супрацоўнік Інстытута палітычных і нацыянальных даследаваньняў (Кіеў), эксперт па праблемах мовы і ідэнтычнасьці украінцаў. Мікола Рабчук аўтар кніг па грамадскай супольнасьці, нацыянальнаму будаўніцтву, нацыяналізму, нацыянальнай ідэнтычнасьці  і пост-камуністычнай трансфармацыі. Паколькі многія украінскія праблемы маюць шмат агульнага з беларускімі, то і беларуская тэматыка ўваходзіць у сферу яго даследаваньняў.

Сп. Рабчук асноўны час распавядаў пра адносіны розных катэгорый украінцаў (адрозных па ўзросту, нацыянальнай і геаграфічнай прыналежнасці) да сітуацыі з Данбасам і Крымам, да арыентацыі Расія-Еўропа, параўноўваў як гэта было 5-10 год таму назад, і што адбываецца цяпер. Акцэнт быў зроблены на этнічную і моўную прыналежнасць. Рэлігійныя пытаньні не асьвятляліся. Асноўная выснова з лекцыі была тая, што украінская ментальнасьць\сьвядомасць паступова умацоўваецца, прычым ва ўсіх рэгіёнах Украіны. Пасьля лекцыі адбылося кароткае, прыемнае знаёмства і размова са сп. М. Рабчуком.

ІІ.

27-28 кастрычніка 2017 года Інстытут Оскара Халецкага (польская навуковая установа ў Канадзе) правёў 2-гі сімпозіум “Уклад канадыйцаў польскага паходжаньня ў развіцьцё Канады: да 150-годнага юбілею Канады”. На гэты сімпозіум я атрымаў запрашэньне ад інж. Аляксандра Яблонскага, дырэктара Інстытута (A. Jablonski).

Сімпозіум быў арганізаваны Інстытутам Халецкага і адной з тэалагічных кафедр з Saint Paul University пры падтрымцы Сената Польскай Рэспублікі. Падчас сімпозіума працавала выстава, падрыхтаваная Канадыйска-польскім інстытутам гістарычных даследаваньняў. На сімпозіуме прысутнічаў пасол Польскай Рэспублікі ў Канадзе, др. A. Kurnicki, прэзідэнт Канадыйска-польскага кангрэса,  W. Lizon, дэпутат муніцыпалітэта Аттавы, R. Chiarelli.

У сваёй пленарнай лекцыі др. А. Яблонскі ахарактарызаваў 5 хваляў эміграцыі палякаў у Канаду (1870-1914, 1918-1939, 1939-1956, 1956-1981, 1981-2000). Цікава, што на радзіме пражывае 38 мільёнаў палякаў, а за мяжой – 14.5 мільёнаў, з іх, у ЗША – 10.6 млн, Бразіліі – 1.8 млн, Канадзе – 1.1 млн. Лектар узгадваў знакамітых людзей, такіх як Danuta Mostwin (1921-2000), Wsevolod Jakimiuk (1902-1991).       Сп. А. Яблонскі падчас лекцыі адзначыў, што Ўсевалад Якімюк меў беларускія карані, а пасьля лекцыі коратка распавёў пра тое, што У. Якімюк быў знакамітым авіаканстуктарам у Канадзе, аўтарам дзесяткаў праектаў розных лятальных апаратаў. Працаваў У. Якімюк у De Havilland Canada.

Сп. А. Яблонскі прыводзіў некаторую статыстыку, якая яго не зусім радавала, у тым сэнсе, што, напрыклад, менш 2% канадыйскіх палякаў прымаюць удзел у справах грамадскіх арганізацый, а доля палякаў, якія размаўляюць на роднай мове дома ў Канадзе зьмяншаецца. Так, калі па выніках мінулага перапісу (2011) польскую мову дома ўжывалі каля 210 тыс. чалавек, то ў 2016 г. такіх было каля 160 тыс. Калі параўноўваць з Аттаўскай суполкай беларусаў, то сітуацыя з наведваньнем беларускіх імпрэзаў крыху лепшая – з 1000 беларусаў, якія жывуць у Аттаве-Гаціно (перапіс 2016), на нашых імпрэзах бывае да 50 чалавек (каля 5%). Аднак, моўная сітуацыя ў нас не такая радасная. Новую статыстыку (перапіс 2016), што тычыцца беларусаў у Канадзе, глядзіце ў артыкуле ў гэтым нумары часопіса “Культура. Нацыя”.

ІІІ.

На пачатку лістапада 2017 года я атрымаў запрашэньне з кафедры украінскіх даследаваньняў Аттаўскага універсітэта (заг. кафедры, праф. Дамінік Арэль, Dominique Arel) прыняць удзел у традыцыйным, штогадавым Danyliw семінары, прысьвечаным праблемам сучаснай Украіны.

Упершыню семінар праходзіў на працягу 3 дзён (16-18 лістапада 2017 года). Мне удалося быць на паседжаньнях апошняга дня ў суботу. Гэты дзень быў цалкам аддадзены тэме “Мастацтва і палітыка”.

Дзень пачаўся з лекцыі М. Соневіцкі пра развіцьцё творчасьці украінскай поп-пявуньні Русланы. У 2004 годзе Руслана выйграла “конкурс Еўрабачаньня”. Праводзіліся паралелі паміж музыкальнай творчасьцю Русланы і яе грамадзянскай пазіцыяй. Яе творчасьць развівалася ад музыкальнага нацыяналізма, аўта-экзатызма да палітыкі суверэнітэта.

Вельмі цікавым было прадстаўленьне новай кнігі Mayhill Fowler “Beau Monde on Empire’s Edge: State and Stage in Soviet Ukraine” (University of Toronto Press, 2017). Набыў гэту кнігу з аўтарскім надпісам і працягваю яе чытаць. Аўтар выкарыстоўвае арыгінальны падыход – параўноўвае жыцьцё і творчасць пар пісьменьнікаў ці акцёраў, якія ў міжваенны час пакінулі Украіну і з’ехалі ў Маскву, з тымі, якія засталіся ў Кіеве – Остап Вішня – Ільф-Пятроў, Курбас – Міхоэльс. На гэтых і іншых прыкладах разглядаецца, як развівалася творчасць людзей                 “у цэнтры” і “на перыферыі”, ва ў мовах “дазволенага” і ў рэальнай нацыянальнай культуры, як вырашаліся ў такіх розных умовах пытаньні нацыянальнай ідэнтычнасці. Многае з таго аб чым піша аўтар было характэрным і для развіцьця творчасці дзеячоў беларускай культуры ў савецкія часы.

У лекцыі Анны Куткінай (Універсітэт Хельсінкі) разглядаліся пытаньні разбурэньня помнікаў камуністычнага часу ва Украіне (“Ленінапад”). Працэс разбурэнья помнікаў меў некалькі перыядаў – пачынаючы ад вандалізма да афіцыйнага выдаленьня помнікаў па рашэньню Украінскага ураду.

Ва Украіне налічвалася каля 5.500 помнікаў Леніну, якія былі як знак прысутнасьці савецкай улады, асабліва на тэрыторыі Заходняй Украіны. Пытаньні гэтыя (разбурэньня) не такія простыя. Думкі людзей на гэты конт падзяляюцца, ад “вы разбураеце сваё мінулае” да “Слава Украіне” – як пратэст супраць мінулага. Адмоўнымі момантамі з’яўляецца і тое, што разбураюцца помнікі, якія маюць архітэктурную і мастацкую каштоўнасьць, а таксама тое, што помнікі прыбіраюць, а пастаменты застаюцца як напамін, што ёсьць аб чым падумаць. Цяпер ва Украіне разбураны амаль усе помнікі Леніну і іншым камуністычным дзеячам. Як прыклад іншага падыхода, прыводзілася Літва, дзе падобныя помнікі былі перанесены ў спецыяльна створаныя паркі. Дадатковай праблемай з’яўляюцца значныя фінансавыя траты, зьвязаныя са зменай назваў савецка\камуністычных часоў (шыльды, дакументы, і г.д.). Аўтар адзначыла, што немагчыма ўвайсьці ў Еўропу з малатком.

Некалькі дакладаў былі прысьвечаны працэсу рэформ ва Украіне, у прыватнасці судовай рэформе. Як было адзначана на панэльнай дыскусіі, судовая рэформа не была пасьпяховай. У 2014 годзе была спроба значна абнавіць склад суддзяў усіх узроўняў, аднак, аказалася, што 80% суддзяў былі зноў пераабраны на свае пасады.

У апошні дзень семінара прысутнічала каля 50 чалавек – студэнты і прафесары універсітэта, прадстаўнікі украінскай дыяспары і пасольства Украіны ў Канадзе.

Др. Пётра Мурзёнак, старшыня Беларускага інстытута навукі і мастацтва ў Канадзе

2 сьнежня 2017 года, Аттава

 Brief notes from conferences by Piotra Murzionak (October-November 2017)

(magazine“CULTURE, NATION”, December 2017, issue 20, p.75-79)

On October 11, 2017, the University of Ottawa hosted a lecture by Nicholas Rabchuk known Ukrainian intellectual and journalist, the President of the Ukrainian PEN Center. The main conclusion of the lecture was that Ukrainian mentality \ consciousness gradually strengthened in all regions of Ukraine.

On October 27-28, 2017, the Institute of Oscar Halecki (Polish scientific institutions in Canada) held the 2nd Symposium on “Contribution of Canadians of Polish origin to the development of Canada”. In the plenary lecture A. Jablonski characterized five waves of Poles emigration in Canada (1870-1914, 1918-1939, 1939-1956, 1956-1981, 1981-2000). It is interesting that 38 million of Poles live in homeland and 14.5 million – abroad, of them in the United States – 10.6, Brazil – 1.8, Canada – 1.1. Lecturer recalled famous people such as Danuta Mostwin (1921-2000), Wsevolod Jakimiuk (1902-1991). Wsevolod Yakimyuk had Belarusian roots, he was the author of dozens of projects of different aircrafts as he was working at the De Havilland Canada. A. Jablonski cited some statistics that less than 2% of Canadian Poles participate in the affairs of public organizations and the proportion of Poles who speak their native language at home in Canada is reduced.

On November 16-18, 2017, Danyliw annual seminar on the problems of modern Ukraine was held at the University of Ottawa. Saturday was completely given over to the theme “Art and Politics”. The day began with a lecture of M. Sonevitski on the development of Ukrainian pop-singer Ruslana. In 2004, Ruslana won “Eurovision Song Contest”. The author drew a parallel between the musical creativity of Ruslana and her civil position. Her work has evolved from the musical nationalism, auto-lexicon to sovereignty policy. It was very interesting presentation of new book by Mayhill Fowler “Beau Monde on Empire’s Edge: State and Stage in Soviet Ukraine” (University of Toronto Press, 2017). The author uses an original approach – compares the life and work of pairs of writers or actors who in the interwar time left Ukraine and went to Moscow, and those who remained in Kiev, for example, Ostap Vyshnia – Ilf-Petrov, Kurbas – Mihoels. It was considered the work of the people in “the center” and “periphery”, the languages used, ​​the “permitted” and the real national culture, how dare in such different conditions the national identity was. Much of what she writes has been characteristic for the development of creativity of the Belarusian culture in the Soviet times.

The lecture by Anne Kutkina (the University of Helsinki) considered the destruction of the communist time monument in Ukraine (“Leninapad”). Process of monument destroing had several periods – ranging from vandalism to the official removal of monuments on the decision of the Ukrainian government. In Ukraine, there were about 5,500 monuments to Lenin, who were as a sign of the presence of Soviet power, especially in western Ukraine. The questions of monument destruction are not so simple.

People’s thoughts on this matter are separated from “you are destroying our past” to “Glory to Ukraine” as a protest against the past. Negative point is the fact that the destroyed monuments have architectural and artistic values, and also the fact is that after the monuments cleaned, the pedestals remain as a reminder that there is something to think about. Now in Ukraine destroyed almost all Lenin monuments and to other communist activists. As an example of a different approach, Lithuania is leading, where such monuments were moved to specially designed parks.

Categories: Зьнешнія адносіны